Bộ Xây dựng đề xuất chủ đầu tư, nhà thầu có thể bị phạt tới 200 triệu đồng nếu lập điều chỉnh quy hoạch sai quy định, bị phạt tới 40 triệu đồng nếu không áp dụng Mô hình thông tin công trình (BIM)…
Bộ Xây dựng đang lấy ý kiến dự thảo Nghị định thay thế Nghị định số 16/2022/NĐ-CP về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực xây dựng, trong bối cảnh hệ thống pháp luật về xây dựng, nhà ở, kiến trúc và quy hoạch đã được hoàn thiện theo hướng số hóa và chuyển đổi mô hình quản lý hành chính hai cấp.
Trọng tâm của dự thảo Nghị định là mở rộng hành vi xử phạt, bổ sung chế tài mang tính khắc phục, bảo đảm tuân thủ, cập nhật mức phạt phù hợp thực tiễn và yêu cầu quản trị hiện đại.
Phạt tới 200 triệu đồng nếu lập điều chỉnh quy hoạch sai
Nhóm hành vi vi phạm trong hoạt động quy hoạch và kiến trúc được mở rộng đáng kể (từ Điều 7 đến Điều 12). Trong đó, khoản 1 Điều 8 quy định xử phạt hành vi “tổ chức lập nhiệm vụ điều chỉnh quy hoạch không đúng quy định về căn cứ, điều kiện, nguyên tắc, trình tự điều chỉnh”, mức phạt từ 160.000.000 – 180.000.000 đồng.
Khoản 2 Điều 8 xử phạt các hành vi: tổ chức lập điều chỉnh quy hoạch không đúng căn cứ, điều kiện, nguyên tắc, trình tự điều chỉnh; điều chỉnh quy hoạch tổng mặt bằng không đúng quy định; không lấy ý kiến của cơ quan, tổ chức, cá nhân, cộng đồng dân cư có liên quan; không gửi quyết định phê duyệt điều chỉnh quy hoạch đô thị, nông thôn và đĩa CD sao lưu toàn bộ hồ sơ đã duyệt về cơ quan quản lý. Mức phạt 180.000.000 – 200.000.000 đồng.
Khoản 3 Điều 8 quy định biện pháp khắc phục hậu quả: Buộc tổ chức lập nhiệm vụ điều chỉnh quy hoạch; buộc tổ chức lập điều chỉnh quy hoạch tổng mặt bằng; buộc gửi quyết định phê duyệt điều chỉnh quy hoạch đô thị, nông thôn và hồ sơ sao lưu về cơ quan quản lý.
Về quản lý kiến trúc, Điều 11 dự thảo nêu rõ: phạt 20.000.000 – 40.000.000 đồng với hành vi không tổ chức thi tuyển phương án kiến trúc; không công khai thông tin và kết quả thi tuyển (khoản 1).
Phạt 40.000.000 – 60.000.000 đồng với chủ đầu tư có hành vi lập hồ sơ thiết kế kiến trúc không phù hợp với quy chuẩn; không tổ chức lập nhiệm vụ, thiết kế kiến trúc; lập thiết kế không phù hợp quy hoạch; không sử dụng phương án trúng tuyển để triển khai thiết kế (khoản 2).
Phạt 60.000.000 – 80.000.000 đồng đối với hành vi tự ý thay đổi hình thức kiến trúc bên ngoài, kết cấu và khuôn viên công trình (khoản 3).
Các biện pháp khắc phục bao gồm: buộc tổ chức thi tuyển phương án kiến trúc, lập hồ sơ, tổ chức thiết kế kiến trúc theo quy định.
Các quy định này cụ thể hóa Điều 17, 18 Luật Kiến trúc số 40/2019/QH14 và Điều 36 – 37, 45 – 48 Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn số 47/2024/QH15, khắc phục khoảng trống pháp lý mà Nghị định 16/2022/NĐ-CP chưa điều chỉnh, đặc biệt trong quy trình lấy ý kiến, công bố đồ án, tổ chức thi tuyển kiến trúc.
Phạt đến 40 triệu đồng nếu không áp dụng BIM
Lần đầu tiên, hành vi “không áp dụng Mô hình thông tin công trình (BIM)” được đưa vào diện xử phạt hành chính.
Theo điểm b khoản 1 Điều 15 dự thảo Nghị định: “Phạt tiền từ 30.000.000 – 40.000.000 đồng đối với chủ đầu tư, nhà thầu, tổ chức tư vấn không áp dụng BIM trong hoạt động xây dựng thuộc dự án bắt buộc áp dụng BIM.”
Biện pháp khắc phục hậu quả quy định tại khoản 2 Điều 15: “Buộc áp dụng Mô hình thông tin công trình (BIM) theo quy định.”
Quy định này được xây dựng trên cơ sở Quyết định số 258/QĐ-TTg ngày 17/3/2023 của Thủ tướng Chính phủ về lộ trình áp dụng BIM trong hoạt động xây dựng và quản lý vận hành công trình, đồng thời thể chế hóa các định hướng chuyển đổi số trong quản lý hoạt động xây dựng theo Quyết định số 926/QĐ-BXD ngày 11/10/2024 của Bộ trưởng Bộ Xây dựng phê duyệt Đề án “Chuyển đổi số ngành Xây dựng giai đoạn 2024-2025, định hướng đến năm 2030”.
Việc đưa BIM vào diện xử phạt hành chính thể hiện bước chuyển từ “khuyến khích” sang “nghĩa vụ pháp lý”, phù hợp xu hướng quản trị số, chuẩn hóa dữ liệu công trình, và nâng cao tính minh bạch trong đầu tư xây dựng.
Phạt đến 80 triệu đồng khi thiết bị chưa được kiểm định
Dự thảo Nghị định siết chặt trách nhiệm trong khâu thi công và quản lý chất lượng công trình, đặc biệt là thiết bị thi công và hồ sơ bảo trì – những nội dung trước đây chưa có chế tài rõ ràng trong Nghị định số 16/2022/NĐ-CP.
Theo Điều 41 khoản 1 và 2 của dự thảo: Hành vi “không bàn giao hồ sơ bảo trì công trình xây dựng” bị phạt 20.000.000 – 30.000.000 đồng, đồng thời buộc phải bàn giao hồ sơ cho đơn vị tiếp nhận.
Quy định này được xây dựng trên cơ sở Điều 132 Luật Nhà ở năm 2023, nhằm ràng buộc trách nhiệm của chủ đầu tư và ban quản trị nhà chung cư, khắc phục tình trạng chậm trễ bàn giao quỹ và hồ sơ bảo trì, gây mất an toàn trong vận hành.
Đặc biệt, Điều 73 khoản 2 quy định: “Phạt tiền từ 60.000.000 – 80.000.000 đồng đối với hành vi thi công công trình khi thiết bị chưa được kiểm định an toàn lao động.”
Quy định này áp dụng cho cả nhà thầu trong nước và nước ngoài, nhấn mạnh yêu cầu kiểm định bắt buộc với các thiết bị thi công có nguy cơ cao như cần cẩu tháp, máy ép cọc, vận thăng, thang máy tạm. Đây là hành vi hoàn toàn mới so với Nghị định số 16/2022/NĐ-CP, vốn chỉ nêu chung trong nhóm vi phạm về an toàn lao động mà chưa có mức phạt riêng.
Việc quy định khung phạt cụ thể 60 – 80 triệu đồng thể hiện sự thống nhất với Điều 32 Luật An toàn, vệ sinh lao động năm 2015, đồng thời nâng cao trách nhiệm của nhà thầu và chủ đầu tư trong quản lý an toàn lao động tại công trường.
Nhìn tổng thể, dự thảo Nghị định thay thế Nghị định số 16/2022/NĐ-CP không đơn thuần là điều chỉnh kỹ thuật pháp lý, mà là một bước rà soát cần thiết sau hơn 2 năm thực thi, khi nhiều quy định cũ đã bộc lộ giới hạn trong việc xử lý và ngăn ngừa vi phạm.
So với Nghị định số 16/2022/NĐ-CP, dự thảo Nghị định không chỉ tăng khung phạt tiền, mà còn mở rộng phạm vi và bản chất hành vi bị xử phạt theo hướng gắn với yêu cầu quản trị số và trách nhiệm khắc phục thực tế.
Tuy nhiên, trọng tâm của dự thảo Nghị định không phải là “tăng phạt cho nặng”, mà là tạo cơ chế pháp lý ràng buộc trách nhiệm của chủ đầu tư, nhà thầu và tổ chức tư vấn trong toàn bộ vòng đời dự án, từ quy hoạch, thiết kế, thi công đến vận hành, bảo trì.
Cách tiếp cận này giúp hệ thống pháp luật về xử phạt hành chính trong xây dựng theo kịp xu hướng chuyển đổi số, minh bạch dữ liệu và chuẩn hóa quy trình, góp phần xây dựng môi trường đầu tư – xây dựng kỷ cương, an toàn và bền vững hơn.
Theo Tạp chí Xây dựng